Beton Nedir?
Yapı güvenliği ile bağlantılı olarak betonun kalitesinin vazgeçilmez bir unsur olarak ön plana çıktığı günümüz şartlarında açıkça görülmektedir.
Beton hangi amaçla üretilirse üretilsin, mutlaka dört ana niteliğe sahip olmak zorundadır.
• Mukavemetli olmalıdır. Yani projede öngörülen dayanımı sağlamalıdır.
• İşlenebilir olmalıdır. Kolay karıştırılmalı, yerleştirilmeli ve ayrışmamalıdır.
• Kalıcı olmalıdır. Fiziksel ve kimyasal çevre koşullarına direnebilmelidir.
• Ekonomik olmalıdır.
Betonun bu gibi özelliklere sahip olabilmesi için kullanılan malzemelerin hepsinin ayrı ayrı deneylerinin yapılması, uygunluğunun saptandıktan sonra granülometri eğrisinin çizilmesi, malzeme oranlarının tespiti, uygun su/çimento oranının tespiti ve TS 802’ye göre karışım hesaplarının yapılması, kimyasal ve mineral katkı deneylerinin yapılması ve elde edilen reçetelerin uygunluk deneylerinin yapılması gerekmektedir.
Beton hacminin yaklaşık %70′ ini oluşturan agreganın betonun performansında etkisi büyüktür. En fazla su / çimento oranı ile en az çimento içeriğindeki sınırlamalar betonun dayanım ve dayanıklılığını önemli ölçüde etkiler. Bu iki sınırlamanın gerçekleşmesinde agreganın kaliteli ve boyut dağılımının uygun olması zorunludur. Genel olarak betonun çevresel etkilere diğer bir deyişle durabiliteye göre tasarımı bu iki parametreye göre yapılır. Betondaki maksimum su/çimento oranı ve minumum çimento dozajı gibi kısıtlamaların ne ölçüde gerçekleşebileceği doğrudan beton agregasının türüne, granülometrisine ve standartlarına uygun olmasına bağlıdır.
Beton; agrega, çimento hamuru ve agrega-çimento hamuru temas yüzeyinden oluşan üç fazlı bir kompozit malzeme olarak düşünülürse en zayıf halkanın arayüzeyler olduğu ortaya çıkar. Beton teknolojisindeki gelişmenin anahtarı çimento hamuru ile agrega arasındaki arayüzeylerin güçlendirilmesidir. En yaygın olan beton sınıfları, C20, C25 ve C30 dur. Yüksek yapılarda ise genelde C35, C40 veya C45 sınıfları kullanılmaktadır. Dayanım ve dayanıklılık için en önemli gereksinim olabildiğince az boşluklu ve geçirimsiz beton üretmektir.
Betonda Aranılan Özellikler;
A) Taze Betonda
• İşlenebilme özelliği
• Taze betonun sıcaklığı
• Agrega maksimum tane büyüklüğü
• Homojenlik, kıvam kaybı, hava miktarı
• Birim ağırlık
B) Sertleşmiş Betonda
• Dayanım (basınç, çekme, eğilme, yarılma mukavemetleri)
• Dış etkenlere karşı dayanıklılık(geçirimsizlik, aşınmaya dayanıklılık)
• Donma ve çözülmeye dayanıklılık
• Hafiflik veya ağırlık
• Isı, ses yalıtımı ve estetik
• Ekonomi
Bitmiş Yapıda Beton Kalitesi
Bitmiş yapıda, uzun vadede betonun kalitesini belirleyen beş temel aşama aşağıda belirtilmiştir.
• Betonun Tasarımı (Bileşim Hesabı)
• Betonun Üretimi (Ölçme, Karıştırma)
• Betonu Taşınması
• Betonun Yerleştirilmesi, Sıkıştırma
• Betonun Bakımı, Kürü
Sıcak Havada Beton Dökümünde Alınacak Tedbirler
1. Özellikle donatının sık olduğu yerlerde ısı iletkenliği yüksek beton kalıbı kullanılmamalıdır.
2. Beton dökümüne başlamadan uygulama planı ile ilgili ön hazırlıklar tamamlanmalı,gerekli önlemler hemen uygulanmak üzere hazır olmalıdır.
3. Beton dökümüne başlamadan kalıp ve donatı mutlaka ıslatılmalıdır.Beton zemine dökülüyorsa beton suyunun zemin tarafından emilmemesi için zemin önceden sıkıştırılmalı ve tesviye edilip mutlaka ıslatılmalıdır.
4. Betonun yerleştirmesi işlemi daha çok personelle,mümkün olan en kısa zamanda iyi bir vibrasyon işlemi ile yapılmalı, gece beton dökümü tercih edilmelidir.
5. Beton hazırlanmasından itibaren en fazla 120 dakika içinde yerine yerleştirilmelidir.Gerektiğinde geciktirici katkı konularak bu süre uzatılabilir.İnşaat mahallinde 1m3 betona ilave edilecek 10 litre su, basınç dayanımında % 8 mertebesinde bir azalmaya sebep olacaktır.
6. Betonu yerleştirdikten sonra mastar yapılıp bırakmalı yüzey parlaklığı kaybolup üzerinde gezinildiğinde (ayak izi birkaç milimetre olduğunda) tahta mala ile düzeltme yapılmalı,çatlaklar kapatılmalıdır.
7. Beton yüzeyi zarar görmeyecek hale geldiğinde (mastar çekildikten yaklaşık 20 dakika sonra) mümkün olan her yere su püskürtülüp beton yüzeyi ıslak tutularak kür uygulanmalıdır.Bu konu yerleştirmeden sonraki ilk 24 saat içinde çok önemlidir.Bütün beton yüzeyleri ıslak tutulmalı ve bu uygulama kesintisiz yapılmalıdır.
8. Kalıplanmamış yüzeylerde sıcak hava ve rüzgar etkisi ile kuruma işaretleri görülmeden betonun kendi suyunun buharlaşmasını önlemek için su geçirmez kağıt,plastik örtü veya kür bileşikleri uygulanmalıdır.Polietilen örtü yatay yüzeyler kadar düşey elemanlarda da kullanılabilir.Girinti çıkıntılara uydurularak yapıştırılırsa hava geçirmezlik sağlar,ancak perdahlı yüzeylerde leke bırakabilir.
9. Beton günde en az 3 defa beton kurumasına fırsat verilmeden sulanmalı veya üstüne konulacak kum kanaviçe, çuval, hasır gibi örtüler suyla sürekli doygun hale getirilmelidir.Su kürü uygulandığında suyun sıcaklığı beton sıcaklığından çok düşük olmamalıdır,aksi takdirde ısı farkı ile yüzeyde oluşacak gerilmeler betonun çatlamasına sebep olacaktır.
10. Sıcak havada beton prizini erken alır.Henüz priz aşamasında iken yanına yeni dökülen betonda uygulanacak vibrasyon önce dökülen betonun çatlamasına sebep olur.Yakın civardaki yoğun, ağır trafik, sarsıntılar, deprem de benzer şekilde betonunu çatlatabilir.Sıcak hava şartlarında taze ve sertleşmiş betonun tüm özelliklerinin olumsuz yönde etkilendiği unutulmamalıdır.
Soğuk Havada Beton Dökümü ve Bakımı
Üç gün sürekli olarak günlük ortalama sıcaklık +5 derecenin altında ve 24 saatlik bir periyotta,hava sıcaklığı 12 saatten fazla +10 derecenin altında kalmışsa,beton için soğuk havanın hüküm sürdüğü söylenebilir.Ortalama sıcaklık;saat 7:00’de,10:00’da13:00’de,16:00’da ve 19:00’da ölçülen hava sıcaklıklarının aritmetik ortalaması alınarak bulunur.
+5 Derecenin altındaki sıcaklıklarda yapılması gerekli işlemler ;
1. Beton dökülecek yer;kar,don,ve buzdan temizlenmelidir.
2. Beton karışım sıcaklığı minimum 15 derece ve yerleştirme sıcaklığı minimum 5 derece olmalıdır.
3. Betonu dondan koruma süresi en az 3 gün olmalıdır.
4. Betonun soğuğa ve rüzgar koşullarına karşı korunması;( a) Beton dökülen mahallin ısıtılması,b) Korugan (izolasyon malzemeleri,polistryen köpük levha,mineral yünü,saman,talaş,plastik örtüler gibi malzemeler) ile örtünerek korunmalıdır.
5. Beton karışım suyunun donma derecesini aşağı çeken beton antifirizleri veya karışım suyunu azaltan akışkanlaştırıcı veya priz hızlandırıcılar ilave edilmelidir.
6. Beton karışımında düşük su / çimento oranı tercih edilmelidir.
7. Kalıp alma süreleri; minimum, don yapan günler kadar uzatılmalıdır.
8. Bu tip hava koşullarının gerçekleştiği dönemlerde,inşaatın yapım aşamasında değişik yapı elemanları üzerinde tahribatsız yönteme dayalı deneylerle dayanım gelişimi takip edilmelidir.
9. Türk Standartları (TS 1248 Nisan 1989),betonun basınç mukavemetinin yaklaşık olarak 40 kg./cm2’ye ulaşmasından sonra,dondan zarar görmeyeceği kabul eder.İyi hazırlanmış bir beton +10 derece 50 kg/cm2’lik dayanıma 3 günde ulaşır.
10. Soğuk havalarda beton dökülmesi sırasında,yukarıda belirtilen tüm önlemlerin uygulanmasından hazır beton alan ve kullanan kişiler sorumlu olup,bu tedbirlerin muhakkak uygulanması gereklidir.
Beton Dökümü
A ) Beton dökümü esnasında, ortalama hava sıcaklığının +5 dereceden düşük olması,istenen kalitede beton elde edebilmek için yapım, döküm ve bakım işlerinde bir takım özel önlemler alınmasını gerektirmektedir.
B ) Hava sıcaklığının 0 derecenin altında olması halinde beton üzerinde don tesiri olmaktadır.Prizden önce don tesirinde kalan betonda,önce boşluklardaki serbest su donmakta,sıcaklığın daha da düşmesi halinde ( -3 derece) ise kılcal damarlardaki su donmaktadır.
C ) Priz almadan donmuş bir beton,sıcaklık 0 derecenin üstüne çıkınca tekrar hidratasyon yeteneği kazanarak sertleşmeye devam eder.Hacminde % 9 oranında artma olursa da, henüz prizini almadığından çatlama olmaz,fakat son dayanımı düşer.
D ) Prizden sonra don tesirinde kalan betonda,beton karışım suyunun donması neticesinde hacim genişlemesi olur.Başlangıçta zayıf olan agrega partikülleri arasındaki bağları koparır.Böylece betonda çatlaklar oluşur ve beton tahrip olur.
Beton içindeki suyun donmasını önleyen katkı malzemeleri,hiç bir zaman alınacak önlemleri azaltmaz.
Beton dökmeden önceki hazırlıklar ;
1. Don beklentisi olan havalarda,mümkünse beton dökümünden kaçınılmalıdır.
2. Beton yerleştirilmeden önce kalıpların dökülecek betona değecek bütün yüzeyleri kar,buz ve donmuş kısımlardan temizlenmelidir.
3. Yeni betona değecek bütün yüzeylerin sıcaklığı,yerleştirilen betonun sıcaklığına mümkün olduğu kadar yaklaştırılmalıdır.Beton dökülecek kısım bir örtü altına alınmalı ve / veya ısıtılmalıdır.
4. Kalıp ve dikmelerin sökümü için, dayanım artımının hızı ve miktarına etki eden faktörler göz önüne alınmalıdır.Taşıyıcı plakalar,kirişler ve döşemelere özel dikkat gösterilmelidir.
5. Özellikle,ısıtılmış yerlerde dökülen betonun ani kuruması,uygun bir kür yöntemiyle önlenmelidir.
6. Mümkün olduğu kadar yüksek sınıflı betonlar tercih edilmelidir.(C30-C35 gibi)
7. Çelik kalıplar yerine ahşap kalıplar tercih edilmelidir.